งบกระแสเงินสดคืออะไร: เรื่องต้องรู้ก่อนซื้อหุ้น รู้ไว้จะได้ไม่โดนหลอก!

ทำไมเราถึงต้องดูงบกระแสเงินสด? แล้วทำไมนักลงทุนระดับโลกถึงต้องดูงบนี้ประกอบการเลือกหุ้น คำตอบก็คืองบนี้เป็นงบครอบจักวาลของบริษัท ซึ่งเป็นส่วนที่รวมทั้งงบดุล (Balance sheet) และงบกำไรขาดทุน (Income statement) ซึ่งเป็นส่วนที่ปกติดั้งเดิมจะถูกนำมาคิดมูลค่าแยกกันโดย Balance sheet จะถูกนำมาหามูลค่าทรัพย์สินทั้งหมดของบริษัท ว่ามีมูลค่าเท่าไรหรือคิดถูกต้องไหม และเป็นประโยชน์ในการนำมาคิดมูลค่าหุ้นต่อไป

ในขณะที่งบกำไรขาดทุนจะถูกนำมาคิดศักยภาพในการทำกำไรของบริษัทหรือที่เรียกว่า (Earning power) ซึ่งทั้ง 2 ส่วนนี้ หากเราอ่านและศึกษาจนครบถ้วน เราก็จะสามารถนำมาวิเคราะห์มูลค่าหรือดูศักยภาพหุ้นเทียบกับราคาได้ เช่น ในช่วงที่เกิดวิกฤตระดับโลกหรือวิกฤตของบริษัท แต่บริษัทนั้น ๆ มีงบดุลแข็งแกร่งไม่น่าขาดสภาพคล่อง อีกทั้งที่ผ่านมายังทำกำไรเติบโตได้ต่อเนื่องสม่ำเสมอ ธุรกิจก็ยังเป็นของที่คนต้องใช้หรือโตได้ต่อเนื่อง ดังนั้นบริษัทดังกล่าวก็อาจจะเป็นหุ้นที่น่าลงทุนหากเกิดวิกฤตหรือเหตุการณ์ประหลาด ๆ

อย่างไรก็ตามงบกระแสเงินสด (Cash flow statement) เหนือชั้นยิ่งกว่านั้น! เพราะเป็นการนำทั้งสองส่วนดังกล่าวมารวมกันไว้ด้วยกัน และคิดเป็นมูลค่าออกมารวดเดียวว่าบริษัทดังกล่าว มีความสามารถในการสร้างกระแสเงินสดหรือเพิ่มมูลค่าเรื่อย ๆ ได้แค่ไหน อีกทั้งยังเช็กได้ด้วยว่ากำไรโตมาจากไหน? บริษัท ได้ทำอะไรเพิ่มหรือเปล่า หรือจ่ายปันผลไปวัน ๆ ถึงจุดที่อิ่มตัวแล้ว

เกริ่นกันมายาวพอสมควร เรามาดูกันดีกว่างบกระแสเงินสดนั้นหลัก ๆ มีอะไรบ้าง

หากใครไม่ถนัดอ่านหรืออยากศึกษาวิธีดูกระแสเงินสดโดยกูรูผู้เชี่ยวชาญอย่าง นายแว่นลงทุน คลิก ที่นี่ ได้เลยฟรี!

ขออนุญาตยกตัวอย่างเป็นงบกระแสเงินสดของบริษัท ยอดฮิตคุ้นหูอย่าง Apple โดยหลัก ๆ แล้วงบกระแสเงินสดจะแบ่งออกเป็น 3 ส่วนหลัก ดังนี้

ภาพแสดงเงิบกระแสเงินสดของ Apple ที่มา: reuters

1. กระแสเงินสดจากการดำเนินงาน (Cash from operating activities) คือ กระแสเงินสดที่ได้มาจากการขายสินค้าหรือให้บริการต่าง ๆ ซึ่งกระแสเงินสดในส่วนนี้จะเหนือกว่าการดูงบกำไรขาดทุนอีกหนึ่งชั้น เพราะมีการหักพวกสินทรัพย์ต่าง ๆ ในงบดุลเข้ามาด้วย เช่นพวก account payable หรือ account recieveable เพื่อแสดงให้เห็นว่ากิจการมีเงินสดจากการดำเนินธุรกิจเท่าไร มีที่มามาจากอะไร

จากตัวอย่างข้างต้นเราจะเห็นได้ว่าการเติบโตของกระแสเงินสดจากการดำเนินงานของ Apple งดงามมาก ๆ 5 ปีย้อนหลังนี่โตทุกปี

2. กระแสเงินสดจากการลงทุน (Cash from investing activities) คือ กระแสเงินสดจากการลงทุนต่าง ๆ จากการได้มาและจำหน่ายสินทรัพย์ระยะยาวต่าง ๆ เช่น ซื้อเครื่องจักร ซื้อที่ดิน เพื่อผลิตสินค้าหรือตั้งร้านบริการเพิ่มเติม รวมไปถึงตรวจสอบเงินลงทุนในธุรกิจย่อย (บริษัท ลูก ๆ) ต่าง ๆ และการลงทุนในสินทรัพย์ต่าง ๆ ด้วย เช่น การไปฝากเงิน ซื้อตราสารหนี้ เป็นต้น

ในส่วนของกระแสเงินสดจากการดำเนินงานมีช่วงปี 2018-2019 ที่เป็นบวกถ้าเราตั้งคำถามแล้วไปเปิดงบดูก็จะพบว่าในช่วงนั้น Apple มีการขายหลักทรัพย์ออกไป (Proceeds from maturities of marketable securities) รวมถึงมีหลักทรัพย์ที่ครบกำหนดอายุ (Proceeds from sales of marketable securities) จนทำให้ได้กำไรพิเศษ (มาจากการลงทุนไม่ใช่ผลิตภัณฑ์และบริการ) และทำให้กระแสเงินสดในส่วนนี้เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยยะสำคัญตามภาพด้านล่าง

ภาพแสดงรายงานงบกระแสเงินสดของ Apple เมื่อปี 2018-2019 (Q4) ที่มา: investor.apple.com

3. กระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงิน (Cash from financing activities) คือ กระแสเงินสดจากพวกกิจกรรมกู้หนี้ยืมสิน คืนหนี้ เพิ่มทุนต่าง ๆ (สรุปง่าย ๆ คือพวกจัดหาทุน หรือถ้าพูดแบบทางการหน่อยก็คือส่วนของเจ้าของกับส่วนของการกู้ยืม)

กระแสเงินสดในส่วนนี้ของ Apple นั้นถือได้ว่ามีการติดลบทุกปีโดยหลัก ๆ แล้วหากเราไปเปิดดูเราก็จะพบว่า Apple ซื้อหุ้นคืนค่อนข้างเยอะในช่วง 4 ปีให้หลัง โดยสาเหตุอาจมาจากการที่ทางบริษัทอาจมองว่าราคาหุ้นในตอนนี้ต่ำกว่ามูลค่าที่ควรจะเป็น ซึ่งเราก็อาจต้องใช้ความเข้าใจในรายได้ส่วนหลัก ๆ แล้วประเมินรายได้ออกมาอีกทีว่าเป็นอย่างนั้นจริงหรือไม่

ภาพแสดงรายงานงบกระแสเงินสดของ Apple เมื่อปี 2018-2019 (Q4) ที่มา: investor.apple.com

ภาพแสดงรายงานงบกระแสเงินสดของ Apple เมื่อปี 2020-2021 (Q4) ที่มา: investor.apple.com

จากภาพเราจะเห็นได้ว่า Apple มีการซื้อคืนหุ้นสามัญ (Repurchases of common stock) ค่อนข้างเยอะในกระแสเงินสดส่วนนี้ ซึ่งการซื้อหุ้นคืนจะเป็นการลดปริมาณหุ้นและทำให้กำไรต่อหุ้นเพิ่มขึ้น

วิเคราะห์กระแสเงินสดจากการดำเนินงานอย่างไรดี?

กระแสเงินสดตัวนี้ถือได้ว่ามีประโยชน์มาก ๆ สำหรับการดูว่าผลการดำเนินงานของบริษัท ว่าในช่วงที่ผ่านบริษัททำผลงานมาจากอะไร? มาจากการทำธุรกิจหรือไม่ หรือมาจากกำไรพิเศษ

กำไรพิเศษถือได้ว่าเป็นสิ่งที่ไม่ได้สะท้อนผลการดำเนินงานจริง ๆ ของบริษัท ถ้ายกตัวอย่างง่าย ๆ ก็เช่น หากบริษัททำธุรกิจเกี่ยวกับปล่อยสินเชื่อ แต่ดันมีกำไรพิเศษจากการขายที่ดินที่สูงอย่างมีนัยยะสำคัญจนส่งให้ผลกำไรประจำปีหรือรายไตรมาสโดดเด่นเป็นพิเศษ ทุกคนก็อาจจะต้องตั้งคำถามว่าทำไมถึงขาย อะไรคือเหตุผลเบื้องหลังเป็นต้น

วิธีการหนึ่งที่ใช้สังเกตง่าย ๆ ก็คือ การไล่ให้บรรทัด “ค่าเสื่อมราคา” หรือ “Depreciation” โดยรายการหลังบรรทัดดังกล่าวจะเป็นกำไรพิเศษ

จากภาพข้างต้นเราจะเห็นได้ว่า “กำไรจากการจำหน่ายเงินลงทุนในบริษัทร่วม” นั้นค่อนข้างมีนัยยะสำคัญต่อกำไรก่อนภาษีโดยคิดเป็นราว ๆ 1 ใน 5 เลยทีเดียว ที่มา: Mr. Likestock

สรุป: กระแสเงินสดจากการดำเนินงานเป็นสิ่งที่ใช้ตรวจการทำธุรกิจของบริษัท ว่าทำจริง (ไม่มีกำไรพิเศษที่มีนัยยะสำคัญ) หรือทำดี (เติบโตขึ้นเรื่อย ๆ จากธุรกิจโดยความเชี่ยวชาญของบริษัท) หรือไม่?

วิเคราะห์กระแสเงินสดจากการลงทุนอย่างไรดี?

งบตัวนี้สามารถใช้วัดได้ว่าบริษัท ได้ทำการลงทุนขยับขยายกิจการเพิ่มบ้างหรือไม่? โดยวิธีเบื้องต้นก็อาจจะเป็นการเทียบเงินลงทุนในการซื้อที่ดิน อุปกรณ์ต่าง ๆ เพิ่ม (ยกตัวอย่างเป็นพวกธุรกิจที่ต้องใช้โรงงานผลิต) ซึ่งหากเพิ่มขึ้นมาก ๆ โดดเด่นกว่าค่าเสื่อมราคาเยอะ ๆ ก็อาจหมายถึงการที่บริษัทกำลังรุกคืบขยายกำลังการผลิตเพิ่มเติม ในทางกลับกันหากเม็ดเงินในส่วนนี้อยู่ในระดับพอ ๆ กับค่าเสื่อมที่หักออก ก็อาจจะหมายถึงว่าบริษัทไม่ได้ลงทุนขยับขยายอะไรมาก เพราะ กระแสเงินสดจากการลงทุนในส่วนนี้ยังไม่ได้เพิ่มอย่างมีนัยยะสำคัญนั่นเอง

จากภาพเราจะเห็นได้ว่า Amazon มีการซื้อทรัพย์สินและอุปกรณ์ (Purchases of property and equipment) เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยยะสำคัญในปี 2020 หากเทียบกับค่าเสื่อมราคา (Depreciation and amortization) ที่มา: ir.aboutamazon.com

อีกหนึ่งเทคนิคสำหรับการดูงบในส่วนนี้ก็คือ การเอาไปใช้ดูเงินสดที่ได้รับมาจากการขายสินทรัพย์ต่าง ๆ ซึ่งก่อนหน้าถ้าเป็นงบกระแสเงินสดจากการดำเนินงานกำไรส่วนนี้จะถูกเอาไปหักออก แต่กลับกันแล้วในส่วนของกระแสเงินสดจากการลงทุนจะบันทึกเป็นบวก เพราะ ถือได้ว่าเราทำเงินได้จากการลงทุนนั่นเอง เช่น ตอนแรกเราซื้อที่ดินมาแล้วขายออก

หากเรามาดูที่งบสุดคลาสสิคของบริษัทอย่าง Enron เราจะเห็นได้ว่ากำไรจากการขายสินทรัพย์ในส่วนของกระแสเงินสดจากการดำเนินงานและกระแสเงินสดจากการลงทุนจะถูกบันทึกในรูปแบบที่แตกต่างกัน ที่มา: chegg.com

สรุป: กระแสเงินสดจากการลงทุนเป็นสิ่งที่ใช้สำหรับตรวจความเคลื่อนไหวด้านการลงทุน รวมถึงใช้ดูเงินสดที่ได้จากการขายทรัพย์สิน

วิเคราะห์กระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงินอย่างไรดี?

งบตัวนี้สามารถใช้สำหรับสังเกตการเพิ่มทุน การกู้หรือการชำระหนี้ต่าง ๆ รวมถึงการจ่ายปันผลได้ โดยหากมีการกู้ เพิ่มทุน ออกตราสารเพิ่มกระแสเงินสดในส่วนนี้จะเพิ่มขึ้น ในขณะเดียวกันหากมีการจ่ายหนี้หรือปันผลก็จะนำมาบันทึกเป็นลบในส่วนนี้

ซึ่งการกู้ยืมเงินหรือการออกหุ้นเพิ่มทุนก็จะมีข้อดีข้อเสียต่างกันไป

การกู้เงิน – ข้อดีคือกำไรต่อหุ้นจะไม่ลดลงทำให้กำไรต่อหุ้นของเราเท่าเดิม แต่ก็มีค่าใช้จ่ายอย่างดอกเบี้ยเงินกู้ที่ต้องชำระเพิ่มและอาจเพิ่มความเสี่ยงให้กับบริษัทได้หากจัดการไม่ดีพอ
การออกหุ้นเพิ่ม – ข้อดีคือบริษัทไม่ต้องมีความเสี่ยงที่เพิ่มขึ้นและไม่ต้องจ่ายดอกเบี้ยผ่านวิธีนี้ แต่ก็มีข้อเสียอย่างการเกิด Dilution effect (การออกหุ้นเพิ่มจนทำให้กำไรต่อหุ้นลดลง หากอธิบายให้เข้าใจง่าย ๆ เหมือนมีคนมาร่วมกินเค้กเพิ่มนั่นเอง)

ในขณะที่การจ่ายปันผลก็จะถูกนำมาบันทึกลงในส่วนนี้เช่นกัน

ตัวอย่างจำนวนเงินการจ่ายปันผลและสิ่งเทียบเท่าปันผล (Payments for dividends and dividend equivalents) ของ Apple ที่มา: investor.apple.com

สรุป: กระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงินเป็นสิ่งที่ใช้ตรวจความเคลื่อนไหวในด้านการกู้ยืม การเพิ่มทุนต่าง ๆ รวมไปถึงการจ่ายปันผล

อันไหน + แล้วดี? อันไหน – แล้วดี?

กระแสเงินสดจากการดำเนินงาน
- ควรเป็น + เพราะ สะท้อนว่าบริษัท นั้น ๆ ทำธุรกิจเป็นยังไง โตไหม
- ถ้าเป็น – อาจจะสะท้อนว่าทำธุรกิจแล้วขาดทุน

กระแสเงินสดจากการลงทุน
- ควรเป็น – เพราะ บริษัทควรลงทุนต่อเนื่องเพื่อสร้างการเติบโตให้รายได้และกำไรโต
- ถ้าเป็น + อาจหมายถึงการที่บริษัท ขายธุรกิจได้หรือขายที่ดินได้กำไร เป็นต้น ซึ่งก็อาจจะต้องไปดูเหตุผลย้อนหลังว่าทำไม? ขายเพราะปั้นกิจการจนอิ่มแล้วขาย หรือล้มละลายจนต้องขายสินทรัพย์ต่าง ๆ เป็นต้น
กระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงิน
- ควรเป็น – เพราะ อาจหมายถึงการที่บริษัท ยังเหลือเงินมาจ่ายปันผลให้กับนักลงทุน หรือจ่ายคืนเงินกู้ ซึ่งก็ต้องไปดูเหตุผลเบื้องหลังอีกที
- ถ้าเป็น + อาจหมายถึงการที่บริษัทเพิ่มทุนต่าง ๆ หรือไปกู้เงินมาเพิ่ม ซึ่งอาจต้องมาสำรวจเหตุผลต่าง ๆ อีกทีว่าเอาไปทำอะไรต่อ เช่น กู้เงินมาจ่ายปันผลแบบนี้อาจไม่ดี

แล้วงบกระแสเงินสดที่ดีควรเป็นแบบไหน?

หากอิงจากหลักการต่าง ๆ ข้างต้น งบที่ดีก็ควรจะเป็นการที่บริษัทมีกระแสเงินสดจากการดำเนินงานเป็นบวกและเติบโตขึ้นเรื่อย ๆ รวมถึงมีการลงทุนต่อเนื่องที่มีเหตุผลมาจากการเติบโตจนต้องขยายธุรกิจและสะท้อนผ่าน ROA ในระดับที่ดี ในขณะที่ทางด้านกระแสเงินสดจากกิจกรรมจัดหาเงินก็ควรเป็นลบจากการจ่ายปันผลให้กับนักลงทุน หรืออาจจะเป็นบวกจากการเพิ่มทุนจากผลการดำเนินงานที่ดี (กระแสเงินสดจากการดำเนินงาน) จนสร้างความมั่นใจได้เงินทุนมาพัฒนาต่อจำนวนมาก

กรณีศึกษา: ศึกษางบกระแสเงินสดผ่าน Apple

ขออนุญาตใช้ภาพก่อนหน้าเป็นตัวอย่างนะครับ

ภาพแสดงเงิบกระแสเงินสดของ Apple ที่มา: reuters

ภาพแสดงรายงานงบกระแสเงินสดของ Apple เมื่อปี 2018-2019 (Q4) ที่มา: investor.apple.com

ภาพแสดงรายงานงบกระแสเงินสดของ Apple เมื่อปี 2020-2021 (Q4) ที่มา: investor.apple.com

จากภาพทั้งหมดเราจะเห็นได้ว่า Apple มีกระแสเงินสดจากการดำเนินงานที่ดีมากเติบโตต่อเนื่อง ในขณะที่กระแสเงินสดจากการลงทุนออกมาเป็นบวกจากการขายสินทรัพย์และการครบอายุของสินทรัพย์ ในขณะที่กระแสเงินสดจากการจัดหาติดลบหลัก ๆ มาจากการซื้อหุ้นคืน ซึ่งเรื่องราวเหล่านี้เราสามารถประติดประต่อได้ผ่านการสังเกตงบกระแสเงินสดนั่นเอง

ดังนั้นงบกระแสเงินสดจึงเหมือนเครื่องมือในการตรวจความผิดแปลกของบริษัทหากมีส่วนใดส่วนหนึ่งโตขึ้นมาเป็นพิเศษจนมีนัยยะสำคัญ

การดูงบกระแสเงินสดถือเป็นอีกเรื่องหนึ่งที่ขาดไม่ได้ในการคัดหุ้นคุณภาพเหนือตลาด อีกทั้งยังเป็นเครื่องมือสำคัญในการตรวจการดำเนินงานของบริษัทอีกด้วยว่ามีความผิดปกติใด ๆ หรือไม่

ความหมายของมูลค่าเนื้อแท้หากอธิบายอย่างง่ายก็คือ การคิดลดมูลค่าเงินสดที่สามารถนำออกมาได้จากธุรกิจตามช่วงอายุที่เหลืออยู่ ซึ่งถือแม้ว่ามันจะไม่ง่าย แต่ในความหมายของเรามูลค่าเนื้อแท้คือการประมาณการมากกว่าการคำนวณอย่างแม่นยำและมันคือการคาดการณ์ที่ต้องเปลี่ยนแปลงหากอัตราดอกเบี้ยเกิดความเคลื่อนไหวหรือทำให้การคาดการณ์กระแสเงินสดในอนาคตต้องถูกนำมาทบทวนอีกครั้ง – Warren Buffett

ขอให้ทุกคนโชคดีครับ

Mr. Serotonin