Episode 2: Finance

ผมเคยได้ยินบางคนพูดว่าธุรกิจบริการทางการเงิน เช่น  ธนาคาร เป็นธุรกิจผูกขาดจนเหมือนกับว่าธุรกิจธนาคารในรูปแบบนี้จะยั่งยืนตลอดไปเหมือนร้อยปีที่ผ่านมา ผมก็เคยเห็นด้วยกับแนวคิดนี้เมื่อสิบปีก่อน แต่ตอนนี้ผมชักจะไม่ค่อยแน่ใจแล้วเพราะการเข้ามามีบทบาทสำคัญของ Internet นั่นเอง

รากฐานดั้งเดิมของธุรกิจบริการการเงินทุกประเภท คือ การเป็นตัวกลางของอะไรซักอย่างแล้วเก็บค่าบริการการเป็นคนกลางนั้น ธนาคารเป็นตัวกลางของผู้ออมเงินและผู้ต้องการใช้เงินโดยเก็บส่วนต่างดอกเบี้ยเป็นรายได้ บางครั้งธนาคารก็ให้บริการเป็นตัวกลางในการชำระเงินของผู้ซื้อและผู้ขายโดยเก็บค่าธรรมเนียมการชำระเงินเป็นรายได้ ธุรกิจพวกเขาก็ดำรงอยู่ในรูปแบบนี้มาจนปัจจุบัน แต่เมื่อ Internet ที่เข้ามาเชื่อมโยงทุกชีวิตบนโลกเข้าด้วยกัน การให้บริการการเงินผ่าน Internet เริ่มมีประสิทธิภาพและความสะดวกสบายมากกว่า ทำให้เกิดธุรกิจที่เรียกว่า Fintech ขึ้นมาเป็นคู่แข่งที่น่ากลัวของสถาบันการเงินแบบดั้งเดิม

Fintech เป็นคำที่ใช้เรียกอย่างกว้างๆ สำหรับการให้บริการทางการเงินโดยการใช้เทคโนโลยีแทนการให้บริการผ่านช่องทางสถาบันการเงินแบบดั้งเดิม ซึ่งบริการที่ Fintech มีอยู่ในปัจจุบันนั้นสามารถให้บริการได้ในเกือบทุกๆเรื่องที่สถาบันการเงินสามารถทำได้ ไม่ว่าจะเป็นการออมเงิน การกู้ยืมเงิน การชำระเงิน การซื้อขายหลักทรัพย์ การให้คำปรึกษาการลงทุน การระดมทุน หรือกระทั่งการซื้อขายประกันก็ตามที

การออมเงินอาจไม่จำเป็นต้องฝากเงินกับธนาคารอย่างเดียวก็ได้ เพราะ Fintech มีให้บริการซื้อขายกองทุนรวม ซึ่งหลายบริษัทก็เป็นแบบ Open Platform ที่เปิดโอกาสให้ลูกค้าเลือกซื้อกองทุนรวมของบริษัทหลักทรัพย์จัดการกองทุน (บลจ.) ไหนก็ได้ จึงทำให้มีผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายใช้ทดแทนเงินฝากให้เลือกเยอะ ทั้งกองทุนตราสารหนี้ระยะสั้น ระยะยาว ในประเทศ ต่างประเทศ หรือหากต้องการลงทุนที่เสี่ยงมากขึ้นก็มีกองทุนหุ้น กองทุนอสังหาริมทรัพย์ กองทุนทองคำ ให้เลือกสรรด้วยเช่นกัน แถม Fintech เหล่านี้ยังใจดีมีระบบ Rating แนะนำกองทุนให้อีกต่างหาก การซื้อขายก็ง่ายไม่ต้องเดินไปสาขา ไม่ต้องกรอกแบบฟอร์ม ไม่ต้องยกโทรศัพท์ สามารถซื้อขายผ่าน Application บนมือถือ จะซื้อกองทุนไหน ที่ไหน เมื่อไร ให้โอนเงินจากการขายเข้าบัญชีธนาคารไหนก็ได้ ค่าธรรมเนียมต่างๆก็ไปเรียกเก็บ บลจ. ลูกค้าผู้ออมเงินไม่ต้องเสียค่าธรรมเนียมอะไรเพิ่มเติมจากที่ต้องเสียให้ บลจ. เป็นปกติอยู่แล้ว

การกู้ยืมเงินก็สามารถใช้บริการ Fintech ได้เช่นกัน ในประเทศจีนมีบริการกู้เงินโดยตรงที่เรียกว่า P2P (Peer to peer) ซึ่งเป็นการจับคู่ผู้ต้องการปล่อยกู้และผู้ต้องการกู้โดยตรงแบบไม่ผ่านธนาคาร ซึ่ง Fintech ก็จะให้บริการสมัครสินเชื่อแบบ Online คัดกรองผู้กู้ จัด Credit Rating จัดกลุ่มตามประเภทสินเชื่อ หรือกระทั่งจัดเตรียมเอกสารสัญญาในรูปแบบ Online ผู้ปล่อยกู้สามารถพิจารณาเอกสารหลักฐานข้อมูลต่างๆแบบ Online และก็มีทางเลือกในการปล่อยกู้ที่หลากหลายนับแสนรายไว้สำหรับกระจายความเสี่ยง ผู้กู้และผู้ปล่อยกู้ก็ไม่ต้องไปเสียส่วนต่างดอกเบี้ยให้กับธนาคาร โดยที่ผู้ปล่อยกู้ก็ต้องพิจารณาความเสี่ยงของผู้กู้เอาเอง ซึ่งในหลายกรณีก็อาจเสี่ยงมากเพราะผู้ปล่อยกู้อาจไม่มีความชำนาญในการพิจารณาสินเชื่อมากนัก ในอีกด้านหนึ่งการปล่อยกู้แบบ P2P จึงเป็นความเสี่ยงที่ธนาคารกลางจีนกำลังปวดหัวอยู่เหมือนกันเพราะควบคุมได้ยาก อย่างไรก็ดีการมี P2P ก็เป็นทางเลือกหนึ่งที่จะช่วยลด Friction ในตลาดทุนออกไปได้ เพราะไม่ต้องไปขอกู้กับ หรือรับดอกเบี้ยเงินฝากจากธนาคารเพียงอย่างเดียว

การชำระค่าสินค้าและบริการสมัยนี้ก็ไม่จำเป็นต้องโอนผ่านสาขาธนาคาร ATM หรือจ่ายเป็นธนบัตรซะด้วยซ้ำ เพราะ Fintech มีบริการ E-wallet ที่สามารถใช้ชำระค่าสินค้าและบริการได้อย่างสะดวกสบาย สามารถโอนเงินไปมาระหว่างบัญชีธนาคารและ E-wallet ได้ง่ายๆ ซื้อขายสินค้า Online กดคลิ๊กไม่กี่ทีก็ชำระเงินรับสินค้าปลายทางได้เลย หรือจะชำระค่าบริการก็แค่เอามือถือไปสแกน ไม่ต้องรูดการ์ด ไม่ต้องเซ็นชื่อ นอกจากนี้ E-wallet ยังสามารถใช้ซื้อบริการ Offline แบบ Online ได้ด้วย เช่น การซื้อคูปองสปา ตั๋วหนังออนไลน์ หรือจองร้านอาหาร แล้วเอาตั๋ว E-ticket ไปใช้บริการ เป็นต้น ผู้ให้บริการ E-wallet ยังมักเสนอสิทธิประโยชน์เพิ่มเติมให้อีก ไม่ว่าจะเป็นส่วนลดร้านค้าหรือการสะสมแต้มใช้จ่าย การชำระแบบ E-payment นี้ได้รับความนิยมมากขึ้นจนกระทั่งบางประเทศในกลุ่มสแกนดิเนเวียถึงกับยกเลิกการใช้ธนบัตรไปเลย เพราะประชาชนทุกคนสามารถใช้จ่ายเงินผ่านระบบ E-payment ซึ่งจะทำให้เกิดความปลอดภัย โปร่งใส และป้องกันการฟอกเงินได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การระดมทุนก็ไม่จำเป็นต้องพึ่งบริษัทหลักทรัพย์หรือธนาคารเสมอไป ปัจจุบันมีการระดมทุนในลักษณะ Crowd funding ซึ่งก็คือการระดมทุนจากคนทั่วๆไปที่ต้องการสนับสนุนกิจกรรม หรือโปรเจคอะไรซักอย่าง ซึ่งก็มีทั้งในรูปแบบการให้เงินสนับสนุนเปล่าๆ การให้เป็นสปอนเซอร์ หรือการร่วมทุน บางครั้ง Fintech เหล่านี้ก็อาจเข้าร่วมทุนกับผู้ขอระดมทุนเสียเองก็มี ในไทยก็เริ่มเห็น Fintech แนวนี้เพิ่มขึ้นเช่น meefund.com เป็นต้น

แม้ว่าธุรกิจการเงินแบบดั้งเดิมจะสามารถพัฒนาบริการต่างๆที่กล่าวข้างต้นเพื่อมาแข่งขันหรือกระทั่งเป็นเจ้าของ Fintech เหล่านั้นซะเองก็ได้ แต่สิ่งที่น่ากลัวกว่านั้นสำหรับพวกเขาก็คือ ผู้เล่นในตลาดเริ่มจะเข้ามาใหม่มีความแข็งแกร่งในหลายๆด้านที่แตกต่างไปจากสถาบันการเงินแบบดั้งเดิม ปัจจุบันบริษัทเทคโนโลยี Social network หรือ E-commerce ยักษ์ใหญ่ก็หันมาเป็นพัฒนา Fintech ที่เมื่อผสมผสานกับความแข็งแกร่งที่พวกเขามีอยู่แล้วทำให้เกิด Ecosystem ที่แทบจะผูกขาดแบบครบวงจร

ปัจจุบันมีบริษัท E-commerce ยักษ์ใหญ่รายหนึ่งให้บริการทั้งการซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้า การชำระเงินออนไลน์ E-wallet ให้ผู้ซื้อผ่อนชำระค่าสินค้าได้ ปล่อยสินเชื่อเงินทุนหมุนเวียนให้ผู้ขาย รับทำประกันสินค้าเสียหายระหว่างขนส่ง และยังเป็นนายหน้าซื้อขายหน่วยลงทุนด้วย ผู้ซื้อสามารถเลือกซื้อสินค้าออนไลน์ แล้วสั่งขายหน่วยลงทุนกองทุนตราสารหนี้ระยะสั้นโอนเงินมาเข้า E-wallet เพื่อชำระค่าสินค้าแบบผ่อนชำระ ทำประกันระหว่างจัดส่ง ระหว่างรอสินค้าก็สามารถเลือกซื้อหนังคุณภาพระดับ Hollywood มาดูผ่านระบบ Steaming หรือจะอ่านข่าวซุบซิปดาราก็ได้  ทั้งหมดเกิดขึ้นจากการคลิ๊กบนมือถือไม่กี่ครั้ง ไม่ต้องขยับไปไหนเลยซักก้าว และไม่ต้องคุยกับใครเลย แน่นอนว่า Platform นี้อยู่บน Ecosystem เดียวที่ไม่แบ่งให้ใครมีส่วนร่วมเลย อันที่จริงแม้กระทั่งการปล่อยสินเชื่อที่ธนาคารน่าจะมีความชำนาญที่สุดก็ยังไม่แน่ว่าจะมีข้อได้เปรียบ เนื่องจากบริษัท E-commerce มีข้อมูลผู้ซื้อและผู้ขายอย่างละเอียด ไม่ว่าจะเป็นรายได้ ที่อยู่ที่ติดต่อได้จริง พฤติกรรมการจับจ่ายใช้สอยทุกรายการ ยอดขายจริงต่อเดือน สินค้าตัวไหนขายดี สินค้าคงคลังเหลือเท่าไร ฯลฯ เพราะธุรกรรมทุกอย่างเกิดขึ้น และถูกเก็บข้อมูลไว้บน Platform เดียวกัน บริษัท E-commerce จึงสามารถเข้าถึงข้อมูลที่ลึกและละเอียดกว่าเจ้าหน้าที่ธนาคารผู้อนุมัติสินเชื่ออีก

ผมคิดว่า Fintech เหล่านี้อาจเข้ามาเป็นคู่แข่งและทดแทนธุรกิจการเงินแบบดั้งเดิม ผู้บริหารของ Fintech ชั้นนำของโลกหลายแห่งก็มี Background เป็นผู้บริหารสถาบันการเงินชั้นนำแล้วแยกตัวออกมาตั้งหรือบริหาร Fintech เหล่านี้ นี่จึงเป็นสาเหตุที่สถาบันการเงินต่างๆทั่วโลกตื่นตัวกันมากไม่เว้นแม้แต่เมืองไทย ถึงกับมีธนาคารบางแห่งเริ่มจัดตั้งกองทุนเพื่อค้นหา ร่วมทุน และพัฒนา Fintech ของตัวเอง เพราะพวกเขารู้ว่าถ้าพวกเขาไม่รีบเป็น Partner หรือเป็นเจ้าของ Fintech เหล่านี้เสียแต่ตอนนี้ ในอนาคต Fintech เหล่านี้อาจมาแย่งส่วนแบ่งตลาดของตนในที่สุด วันนี้ Fintech ในภาพรวมถือว่ายังอยู่ในช่วงตั้งไข่ เมื่อไรก็ตามที่พวกเขาออกวิ่งได้ก็จะเป็นความท้าทายของสถาบันการเงินที่จะต้องต่อสู้แข่งขันและธนาคารกลางทั่วโลกที่จะติดตามกำกับดูแลให้เกิดการแข่งขันอย่างเป็นธรรมต่อไป

…แล้วโลกจะเปลี่ยนไปตลอดกาล…